Renta rodzinna – komu przysługuje?

Renta rodzinna jest świadczeniem, o które mogą się starać członkowie rodziny po osobie zmarłej. Wskazane świadczenie jest uregulowane w art. 65-74 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Renta rodzinna przysługuje wyłącznie po osobie, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub też spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. W odniesieniu do prawa do renty ustawa przyjmuje, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Należy podkreślić, że prawo do renty przysługuje także po osobie zmarłej, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. W takim przypadku ustawa przyjmuję fikcję prawną, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art 66 ustawy).

Przepisy prawa regulują także szczegółowo krąg członków rodziny, którym przysługuje stosowne żądanie o uzyskanie prawa do renty (art. 67 ustawy). Są to:

1. dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione.

Art. 68 ustawy doprecyzowuje to zagadnienie, wskazując, iż chodzi tu o dzieci do ukończenia 16 roku życia, albo do ukończenia nauki w szkole (w przypadku gdy przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat). O rentę rodzinną mogą się nadto starać dzieci zmarłego, bez względu na wiek, jeżeli w tym okresie stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy. W przypadku, gdy dziecko osiągnęło 25 lat, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, ustawa dopuszcza przedłużenie prawa do renty rodzinnej do zakończenia tego roku studiów.

Na przestrzeni lat pojawiły się nadto spore wątpliwości, co do rozumienia sformułowania ,,dzieci własne”. Chodzi tu zdecydowanie o potomstwo biologiczne. Dodatkowo, w przypadku, gdy żywiciel nie dożył urodzenia dziecka poczętego, dziecko nabywa uprawnienie do renty rodzinnej od pierwszego dnia miesiąca, w którym nastąpił poród.

W odniesieniu do pasierba stanowisko Sądu Najwyższego dokonuje rozgraniczenia dwóch sytuacji: gdy zmarły małżonek rodzica był żywicielem dla pasierba i przyczyniał się do jego utrzymania, oraz gdy tego nie robił. W pierwszym wypadku nie ma żadnych wątpliwości co do zasadności uzyskania renty rodzinnej po zmarłym. Odnosząc się do drugiej sytuacji, zgodnie z zajętym stanowiskiem, niezasadne jest przypisanie renty rodzinnej. Sąd wskazał, iż w takim przypadku byłoby to nieuzasadnionym przysporzeniem korzyści majątkowej (opisane stanowisko zostało zarysowane w uchwale SN w składzie 7 sędziów z 22.2.1974 r., III UZP 1/72)

2. dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej.

Oprócz kryteriów wiekowych, wymienionych wyżej, dzieci muszą jeszcze spełnić dodatkowe warunki świadczące o prawie do ubiegania się o rentę rodzinną. Najważniejsze jest, aby osoby te zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (a więc osoby, która miała prawo do emerytury, bądź renty), chyba że śmierć była następstwem wypadku. Dodatkowo osoby wskazane powyżej nie może przysługiwać prawo do renty po zmarłych rodzicach. Ustawa wskazuje także, iż w przypadku, gdy rodzice biologiczni powyżej wskazanych osób żyją, dla uzyskania prawa do renty rodzinnej niezbędne jest wskazanie, iż rodzice biologicznie nie mogą zapewnić utrzymania albo ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.

3. małżonek (wdowa i wdowiec)

W tym przypadku prawo do renty rodzinnej przysługuje, gdy w chwili śmierci męża wdowa ukończyła 50 lat lub była niezdolna do pracy, albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie ukończyły 16 roku życia, a jeżeli uczą się – 18 roku życia lub są całkowicie niezdolne do pracy. Podkreślić należy, iż uprawnienie do renty rodzinnej przysługuje wdowie, tylko jeśli spełnia warunek dotyczący wieku lub niezdolności do pracy w okresie nie dłuższym niż 5 lat od śmierci męża, lub od zaprzestania wychowywania dzieci. Małżonka rozwiedziona oraz wdowa, która w chwili śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, może domagać się świadczenia w postaci renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków wymaganych od wdowy, w chwili śmierci męża miała prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem sądowym lub ugodą sądową.

Przepisy wskazanej ustawy czynią pewien wyjątek dla byłych współmałżonków, którzy nie spełniają powyższych wymagań. Wdowa, która nie spełnia żadnego z wymienionych warunków wymaganych do przyznania renty rodzinnej i nie posiada niezbędnych źródeł utrzymania – ma prawo do okresowej renty rodzinnej przez okres jednego roku od dnia śmierci męża albo przez okres uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej. Okres prawa do wskazanej renty rodzinnej trwa przez 2 lata od śmierci męża.

4. rodzice (za rodzicami są również ojczym i macocha oraz osoby przysposabiające)

Rodzice ubezpieczonego mają prawo z tytułu renty rodzinnej w przypadku gdy ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania, a ponadto spełniają warunki takie jak dla wdowy/wdowca, w tym również dotyczące wieku, opisane powyżej.

Opracowano na podstawie:

• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz.U z 2016. Poz. 887),
• Komentarz do art 67 ustawy o emeryturach i rentach, red. Gudowska 2013, wyd. 1