Dział spadku po zmarłym

Tytułem wstępu

W swoim poprzednim wpisie opisywałem procedurę stwierdzenia nabycia spadku po zmarłym. Wskazałem tam, że za pośrednictwem sądu, bądź notariusza, można określić kto jest spadkobiercą i w jakim zakresie (zazwyczaj wskazanie ułamkowe np. 1/2, 1/5 itd.). Jednak samo nabycie spadku nie jest zakończeniem postępowania spadkowego. Opisane ułamki wskazują na udział konkretnych osób w całym majątku pozostawionym po zmarłym. Jednak w  tym momencie nie jest jeszcze możliwe swobodne dysponowanie majątkiem zmarłego. Cały majątek spadkodawcy stanowi  cały czas jedną niepodzielną całość. Dopiero kolejny etap, czyli dział spadku po zmarłym, pozwala na dokonanie podziału wskazanego majątku. Pozwala też na przypisanie poszczególnyh składników do konkretnych spadkobierców. 

Czym jest dział spadku?

Czym zatem jest dział spadku? Jest to postępowanie sądowe mające dwa konkretne zadania. Poniżej potaram się opisć każde z nich.

Określenie składu majątku po spadkowego

Pierwszym zadaniem jest określenie, jakie przedmioty  wchodzą w skład majątku po spadkodawcy. Brane tu są pod uwagę wszelkie nieruchomości, ruchomości, środki finansowe zgromadzone na rachunkach bankowych, obligacje, papiery wartościowe itd. Są tą zatem wszystkie aktywa zmarłego. W toku tego postępowania zasadne jest także wskazanie ewentualnych długów zmarłego, zobowiązań.   Finalnie określana jest wartość całego majątku. W ramach tego etapu często pojawiają się spory w zakresie wartości poszczególnych składników np. nieruchomości. Jeśli uczestnicy postępowania nie ustalą wspólnie poszczególnych wartości elementów majątku, konieczne staje się skorzystanie z pomocy biegłego rzeczoznawcy. Biegły dokonuje wówczas oględzin danego przedmiotu, a następnie, biorąc pod uwagę wartość rynkową,  wydaje opinię określającą wartość tego składnika majątku. Nie ulega wątpliwości, że korzystanie z pomocy biegłych znacząco wydłuża postępowanie sądowe, a także rodzi dodatkowe koszty. Czasami jednak, w obliczu istnienia konfliktu, jest to konieczny i  jedyny sposób na ustalenie faktycznej wartości majątku.

Dokonanie podziału składników majątku spadkowego 

Drugim etapem postępowania o dział spadku jest natomiast konkretne podzielenie poszczególnych jego składników pomiędzy spadkobierców. W tym zakresie kluczem dla Sądu jest wspomniane już nabycie spadku przez poszczególne osoby. Z rozstrzygnięcia tego wynika, który ze spadkobierców dziedziczy w jakich proporcjach ułamkowych. Na tym etapie Sąd też dokonuje stosownego rozliczenia ewentualnych darowizn oraz zapisów windykacyjnych na rzecz poszczególnych spadkobierców. Zasadą jest, że Sąd dokonując podziału majątku, zmierza do tego aby zaspokoić interesy wszystkich spadkobierców, proporcjonalnie do udziałów. Jeśli majątek składa się z kilku elementów, a ich wartości są zbliżone proporcjonalnie do udziałów spadkobierców, wtedy też sprawa wydaje się prosta. Każdy ze spadkobierców otrzymuje oddzielny składnik majątku, którym może swobodnie dysponować. 

Sytuacja komplikuje się, gdy w skład majątku wchodzi tylko jeden składnik (np. nieruchomość). W takim przypadku Sąd, opierając się na stanowisku uczestników, dysponuje kilkoma sposobami zakończenia sprawy. Najprostszym rozwiązaniem jest określenie, że wszyscy spadkobiercy są współwłaścicielami tej nieruchomość, w cześciach ułamkowych. Możliwe jest też przekazanie całej nieruchomości  na rzecz jednego z uczestników z określeniem obowiązku spłaty równowartości udziałów na rzecz pozostałych. Finalnie, jest też możliwe zarządzenie sprzedaży nieruchomości w drodze sprzedaży publicznej. Efektem tego będzie sprzedanie nieruchomości i stosunkowe podizelenie uzyskanych w ten sposób środków. Każdy ze wskazanych sposobów działu spadku jest odzwierciedleniem woli (bądź jej braku) uczestników postępowania. 

Jak przeprowadzić dział spadku?

Dział spadku inicjujemy poprzez złożenie odpowiedniego wniosku do Sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli jednak znaczna część majątku znajduje się w okręgu innego Sądu, bądź też w okręgu innego Sądu mieszka większość uczestników, dopuszczalna jest zmiana właściwości Sądu.

We wniosku konieczne jest wskazanie wszystkich uczestników (imię nazwisko, adres). Niezbędne  jest nadto wskazanie, jakie przedmioty wchodzą w skład majątku po zmarłym.

Zgodnie z art. 51 ust 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, opłata od wniosku wynosi 500 zł. Gdy wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku, wtedy opłata jest zmniejszona do kwoty 300 zł.

Kiedy składamy wniosek o dział spadku?

Przepisy nie określają terminu, w jakim konieczne jest złożenie wniosku o dział spadku. Oznacza to, że możliwe jest jego złożenie nawet wiele lat po śmierci spadkodawcy. Praktycznie jednak zainicjowanie postępowania po kilku, bądź kilkunastu latach może rodzić problemy w ustaleniu majątku, szczególnie w zakresie ruchomości, bądź środków finansowych. 

Należy jednak pamiętać, że dział spadku jest to możliwy dopiero po przeprowadzeniu postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Dopiero gdy doszło do sądowego (bądź notarialnego) stwierdzenia kręgu spadkobierców oraz ułamkowego zakresu dziedziczenia, możliwe jest dokonanie działu spadku.

Na zakończenie 

Z doświadczenia wiem, że największym problemem przy postępowaniu o dział spadku jest zazwyczaj określenie składników majątku oraz jego wycena. W istocie bardzo często to właśnie w tym zakresie rodzą się konflikty rodzinne po śmierci spadkodawcy. Popularne jest także zatajanie składników majątku po zmarłym przez osoby, które do tego majątku miały dostęp za życia spadkodawcy. Tym bardziej ważne jest, aby w toku postępowania w sposób odpowiedni pilnować swoich interesów i dążyć, za pośrednictwem odpowiednich wniosków dowodowych i dokumentów, do wskazania całego majątku podlegającego działowi.

Jeżeli zainteresował Cię powyższy artykuł,  polub moją stronę na facebooku. Zależy mi także na Twojej opinii, bądź pytaniach w zakresie opisanego problemu. Zapraszam także do zapoznania się z propozycją współpracy z Kancelarią.