Jak uniknąć zachowku?

Zastanawiają się Państwo, jak uniknąć zachowku? Zachowek to instytucja prawna chroniąca najbliższych spadkobierców przed obejściem praw spadkowych przez spadkodawcę – jej celem jest zabezpieczenie minimalnej części majątku. Istnieją jednak sposoby na ograniczenie zachowku lub nawet jego uniknięcie. Poniżej przedstawiamy najważniejsze metody, które pozwalają na zmniejszenie zachowku bądź całkowite wyeliminowanie roszczenia.

Wydziedziczenie jako sposób na unikanie zachowku

Wydziedziczenie stanowi najbardziej klasyczną drogę do pozbycia się obowiązku zapłaty zachowku. Polega ono na zamieszczeniu w testamencie oświadczenia, że wybrany spadkobierca zostaje wyłączony z dziedziczenia. Aby wydziedziczenie było ważne:

• konieczne jest wskazanie konkretnej przyczyny (np. rażące zaniedbywanie obowiązków rodzinnych, przemoc fizyczna, przewlekłe konflikty);
• oświadczenie może mieć formę testamentu własnoręcznego lub testamentu notarialnego.

Warto zwrócić uwagę, że wydziedziczenie zstępnego (np. dziecka) nie zawsze kończy się usunięciem jego roszczenia, ponieważ prawo do zachowku może przejść na jego własne potomstwo (wnuki spadkodawcy). W praktyce oznacza to, że w przypadku wydziedziczenia syna posiadającego dziecko, roszczenie zachowkowe przysługuje wnukowi i wynosi większy odsetek wartości i tak przysługującego przystępnego majątku.

Zrzeczenie się zachowku – umowa o zrzeczenie dziedziczenia

Do niedawna spory o ważność umowy o zrzeczenie się zachowku prowadziły do wątpliwości sądowych. Od maja 2023 r. polski ustawodawca wprowadził możliwość zawarcia odrębnej umowy, na mocy której przyszły spadkobierca zrzeka się prawa do zachowku. Kluczowe cechy tej instytucji:

• umowa zawierana jest między spadkodawcą i potencjalnym spadkobiercą w formie aktu notarialnego;
• dotyczy wyłącznie prawa do zachowku, nie całego spadku – można zrzec się tylko części zachowku;
• w przypadku prawidłowego sformułowania umowy, wyklucza ona roszczenie o zachowek w części objętej umową.

Rezultatem jest pełne wyłączenie zachowku lub ograniczenie go do wartości pozostałej po wykonaniu umowy.

Umowa dożywocia a ograniczenie zachowkuz propozycją współpracy z Kancelarią.

Umowa dożywocia to kolejny sposób na zmniejszenie zachowku, wykorzystywany głównie przez osoby pragnące przekazać nieruchomość w zamian za opiekę i utrzymanie do końca życia. Jej specyfika:

• spadkodawca przekazuje nieruchomość (lub jej część) na rzecz obdarowanego w zamian za dożywotnie utrzymanie (wyżywienie, mieszkanie, opieka);
• wartość świadczeń obdarowanego (np. koszty utrzymania, pielęgnacji) jest odliczana od ewentualnego zachowku.

Dzięki temu, gdy spadkobierca wniesie powództwo o zachowek, sąd uwzględni wartość świadczeń wynikających z umowy dożywocia i pomniejszy kwotę zachowku – mówimy wówczas o praktycznym ograniczeniu zachowku. Choć nie zawsze eliminuje go całkowicie, pozwala znacznie ograniczyć zobowiązanie.

Przedawnienie roszczenia o zachowek

Roszczenie o zachowek podlega przedawnieniu, co oznacza, że po upływie określonego czasu nie można skutecznie dochodzić roszczenia. Zgodnie z artykułem 1007 Kodeksu cywilnego:

• termin przedawnienia wynosi 5 lat od chwili ogłoszenia testamentu lub od momentu otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy);
• po wniesieniu pozwu o zachowek druga strona może wnieść zarzut przedawnienia, czym blokuje dalsze postępowanie.

W praktyce oznacza to, że jeśli spadkobiercy nie podejmą w porę działań, mogą stracić prawo do odzyskania zachowku.

Zmniejszenie zachowku ze względu na zasady współżycia społecznego

W toku postępowania sądowego o zachowek spadkodawca lub obdarowany może wnieść o zmniejszenie zachowku powołując się na związki rodzinne i obowiązki wynikające ze zwyczajów. Sąd analizuje:

• jakość relacji między spadkodawcą a uprawnionym (np. czy miało miejsce zaniedbanie lub konflikt);
• stan majątkowy i potrzeby uprawnionego (np. czy dysponuje własnymi środkami do życia);
• dobro osób małoletnich, jeśli dotyczą ich roszczenia.

Na tej podstawie sędzia może zmniejszyć kwotę zachowku, jeżeli uzna, że przyznanie pełnej sumy byłoby sprzeczne z normami sprawiedliwości społecznej. Warto jednak pamiętać, że uchylenie zachowku w całości nie jest możliwe – możliwe jest jedynie jego redukcja.

Podsumowanie metod na uniknięcie zachowku

Podsumowując, istnieje kilka skutecznych narzędzi, aby uniknąć zachowku lub przynajmniej ograniczyć jego finansowe skutki:

• wydziedziczenie z odpowiednim uzasadnieniem;
• zrzeczenie się zachowku na mocy umowy notarialnej, która wyraźnie wyłącza prawo spadkobiercy do roszczenia;
• umowa dożywocia, dzięki której świadczenia na rzecz spadkodawcy pomniejszają wartość zachowku;
• przedawnienie roszczenia – upływ pięcioletniego terminu może zablokować dochodzenie zachowku;
• zmniejszenie zachowku ze względu na okoliczności łagodzące, uwzględniające zasady współżycia społecznego.

Stosując powyższe metody i ścisłe trzymając się obowiązujących w Polsce przepisów, możliwe jest w pełni legalne zredukowanie lub całkowite uniknięcie roszczeń zachowkowych.