Jak uniknąć zachowku

Polskie prawo spadkowe zna pojęcie zachowku. Jest to forma zabezpieczenia interesów spadkobierców, na wypadek gdyby zmarły przekazał, bądź darowizną, bądź testamentem swój majątek z pokrzywdzeniem najbliższych. Prawo do zachowku przysługuje zstępnym (dzieci, wnuki), małżonkowi oraz rodzicom zmarłego.

W tym artykule postaram się przedstawić ewentualne sposoby, jak uniknąć zachowku, bądź też zmniejszyć jego zakres.

Wydziedziczenie

Pierwszą możliwością, pozwalającą na uniknięcie obowiązku zapłaty kwoty tytułem zachowku, jest wydziedziczenie. Wydziedziczenie polega na złożeniu oświadczenia w testamencie w tym zakresie. Może to być zarówno testament notarialny, jak też własnoręcznie sporządzony przez spadkodawcę. W tym zakresie nie można jednak mówić o dowolności. Aby wydziedziczenie było skuteczne, konieczne  jest odpowiednie jego uzasadnienie. Muszą wystąpić także inne warunki wskazane w kodeksie cywilnym. W tym zakresie zapraszam do lektury artykułu, poświęconego instytucji wydziedziczenia.

Warto w tym miejscu podnieść, że wydziedziczenia zstępnego przez spadkobiercę, może rodzić dodatkowe skutki. Mianowicie, prawo do zachowku, niejako przechodzi na dalszego zstępnego, który może z takim roszczeniem wystąpić. Poniżej podaję przykład, który wyjaśni tę kwestię.

Spadkobierca decyduje się wydziedziczyć swojego syna, który także ma małoletnie dziecko. Wskazane wydziedziczenie powoduje, że syn traci prawo do zachowku. Wskazana okoliczność powoduje, że uprawnienie do  zachowku przechodzi na dalszego zstępnego, a więc wnuka spadkobiercy.

W opisanym powyżej przypadku wydziedziczenie przynosi niepożądane skutki dla spadkodawcy. Normalnie jego syn mógłby żądać od spadkodawcy ½ tego, co normlanie otrzymałby ze spadku. Na skutek dziedziczenia jednak prawo do zachowku przechodzi na małoletniego wnuka. A w takiej sytuacji żądanie zachowku będzie obejmowało już 2/3 tego, co normalnie otrzymałby spadkobierca. Tak więc wydziedziczenie w tym przypadku okazało się mniej korzystne. Warto o tym pamiętać, decydując się na taką czynność.

Zrzeczenie się dziedziczenia

Zrzeczenia dziedziczenia, to umowa zawierana przez spadkodawcę oraz przyszłego spadkobiercę. W jej ramach strony ustalają, że potencjalny spadkobierca zrzeka się spadku i nie będzie nic rościł z tego tytułu. Od maja 2023 roku doszło do wprowadzenia zmian w przepisach. Obecnie ustawodawca dopuszcza także zrzeczenie się dziedziczenia w zakresie jedynie zachowku. Wcześniej takie umowy były różnie postrzegane przez sądy. Dochodziło nawet do sytuacji, gdy sądy uznawały takie umowy za nieważne. Obecnie przepisy wprost (art. 1048 k.c.) dają prawo do takiej umowy.

Umowa dożywocia

Sposobem uniknięcia zapłaty całości, bądź części zachowku jest umowa dożywocia. Jest to forma umowy, która na pierwszy rzut oka przypomina umowę darowizny. Jednak, co do zasady, odmiennie od darowizny, umowa ta nie jest tytułem darmym. Na podstawie umowy darowizny spadkodawca przekazuje osobie trzeciej nieruchomość na własność, bez pobierania żadnych opłat. Jednak zapłatą w tym przypadku jest umożliwienie spadkobiercy dalszego korzystania z tej nieruchomości. Umowy takie zawierają także często zapis o obowiązku opieki na spadkodawcą przez obdarowanego, zapewnienia mu odpowiednich warunków.

Opisane ,,obowiązki” na rzecz  spadkodawcy stanowią swoisty koszt, jaki ponosi obdarowany za tą umowę. W przypadku późniejszego wystąpienia o zachowek przez spadkobierców, obdarowany może powołać się na tę okoliczność. Wówczas, dochodzi do swoistego obliczenia czynności podejmowanych przez obdarowanego i pomniejszenia o tę kwotę ewentualnego zachowku.

Opisana metoda nie zawsze powoduje zniwelowanie całego zachowku. Jest jednak dobrą metodą na jego uszczuplenie.  Jest to najbardziej korzystna metoda, jak uniknąć zachowku.

Przedawnienie roszczenia

Żądanie zapłaty zachowku także może się przedawnić. W takim przypadku, po skierowaniu sprawy do sądu, strona przeciwna ma uprawnienie do złożenia zarzutu przedawnienia, który wiąże sąd. Zgodnie za art. 1007 kodeksu cywilnego, przedawnienie następuje po 5 latach. Okres ten może być liczony na dwa sposoby. Bądź od chwili ogłoszenia testamentu (jeśli był), bądź od chwili otwarcia spadku. Otwarciem spadku w tym przypadku będzie śmierć spadkodawcy.

Zasady współżycia społecznego

Jest to uprawnienie, już w toku postępowania sądowego o zachowek, o żądanie jego zmniejszenia. W takiej sytuacji, Sąd dokonuje analizy sytuacji, czy zachowek w normalnej wysokości jest sprawiedliwy. Uwzględniania jest tu sytuacja relacji spadkobiercy oraz spadkodawcy, a także inne czynniki. W takim przypadku warto podnosić każdą okoliczność, która może podkopać słuszność wypłacenia zachowku.  Należy jednak wskazać na jedną bardzo ważną kwestię. Orzecznictwo w tym zakresie wskazuje, że ta okoliczność może zmierzać jedynie do zmniejszenia zachowku. Nie ma jednak możliwości żądania uchylenia zachowku w całości.

Jeżeli zainteresował Cię powyższy artykuł o tym, jak uniknąć zachowku, polub moją stronę na facebooku. Zależy mi także na Twojej opinii, bądź pytaniach w zakresie opisanego problemu. Zapraszam także do zapoznania się z propozycją współpracy z Kancelarią.