Kiedy i komu należy się zachowek?

Przede wszystkim warto wiedzieć, że zakłada on ochronę najbliższych spadkobierców przed całkowitym pominięciem w testamencie. Jeśli chcemy jednak bardziej szczegółowo wyjaśnić, co to jest zachowek, trzeba posiłkować się dłuższą definicją. To instytucja prawna, która ma na celu zapewnienie minimalnego udziału w spadku osobom najbliższym zmarłemu, nawet jeśli nie zostały one uwzględnione w testamencie lub darowiznach dokonanych przez spadkodawcę za jego życia. W Polsce związane z nią kwestie reguluje Kodeks cywilny. Prawo do zachowku, np. po rodzicach, przysługuje wyłącznie określonym osobom. W niniejszym artykule szczegółowo omówimy, komu i kiedy się on należy, jakie są jego podstawy oraz jakie kroki należy podjąć, aby go dochodzić.

Zachowek – komu przysługuje zgodnie z obowiązującymi przepisami?

Zgodnie z polskim prawem do grupy tej zaliczają się:

• dzieci zmarłego, w tym również dzieci adoptowane,
• małżonek zmarłego,
• rodzice zmarłego, jeżeli nie żyje żaden z małżonków ani dzieci.

Odpowiedź na pytanie: „komu przysługuje zachowek?” jest więc prosta – najbliższym członkom rodziny zmarłego, którzy zostali pominięci w testamencie lub których udział w spadku został znacząco ograniczony.

Ustanowienie prawa do zachowku dla tych konkretnych grup osób wynika z założenia, że mają one szczególnie silne moralne i społeczne roszczenia do udziału w spadku po zmarłym. Uważa się, że niezależnie od ostatniej woli spadkodawcy, istnieją pewne podstawowe obowiązki względem najbliższej rodziny, które powinny być spełnione.

Dzieci, małżonek oraz rodzice są najbardziej związani ze zmarłym, a przez to stanowią osoby, które w naturalny sposób powinny być wspierane z majątku pozostawionego przez zmarłego. Instytucja ta jest więc wyrazem ochrony rodzinnych więzi i zapewnienia minimalnej gwarancji materialnej dla osób, które były blisko związane ze spadkodawcą. Dlatego też prawo ogranicza krąg osób uprawnionych, podkreślając w ten sposób szczególną rolę, jaką pełnią w życiu spadkodawcy i po jego śmierci.

Zachowek po rodzicach należy się wtedy, gdy wartość udziału spadkowego, jaka przypadałaby uprawnionemu na mocy ustawy (czyli np. dziecku), jest mniejsza od wartości rekompensaty. Oznacza to, że jeśli dana osoba została całkowicie pominięta w testamencie lub otrzymała mniej, niż wynosiłby jej udział obligatoryjny, może dochodzić wypłaty.

Jak oblicza się jego wysokość?

To zależy od wartości spadku oraz stopnia pokrewieństwa z uprawnionym. Zgodnie z prawem wynosi ona:

• 1/2 wartości udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu, gdyby spadek dzielono na mocy ustawy – dla dzieci zmarłego i małżonka,
• 2/3 wartości udziału, gdy uprawnionymi są rodzice zmarłego.

Wartość spadku, od której oblicza się rekompensatę, uwzględnia nie tylko majątek pozostawiony przez spadkodawcę w chwili śmierci, ale również darowizny dokonane przez niego na rzecz osób trzecich w ciągu ostatnich 10 lat, jeśli były one dokonane w celu zmniejszenia wartości spadku.

Dlatego osoba, której przysługuje prawo do zachowku, np. po rodzicach lub małżonku, powinna najpierw ustalić wartość spadku oraz ewentualne darowizny, które mogły wpłynąć na jego zmniejszenie. Następnie powinna zwrócić się z żądaniem wypłaty rekompensaty do spadkobierców. Jeżeli odmówią oni wypłaty lub nie dojdzie do porozumienia co do jej wysokości, uprawniony może dochodzić swoich praw na drodze sądowej, składając pozew.

O jakich terminach należy pamiętać?

Ważnym aspektem dochodzenia prawa do zachowku po rodzicach lub innych bliskich osobach jest przestrzeganie ustawowych terminów. Roszczenie o wypłatę przedawnia się z upływem pięciu lat od dnia, kiedy uprawniony dowiedział się o tym, że przysługuje mu rekompensata, jednak nie później niż dziesięć lat od dnia otwarcia spadku.

Zachowek jest ważnym elementem polskiego prawa spadkowego, który chroni interesy najbliższych rodziny zmarłego, gwarantując im minimalny udział w spadku. Osoby, które uważają, że przysługuje im prawo do zachowku, powinny odpowiednio wcześnie podjąć kroki w celu jego dochodzenia, pamiętając o obowiązujących terminach i konieczności dokładnego ustalenia wartości spadku. Pomoc w tych kwestiach można uzyskać podczas konsultacji w kancelarii adwokackiej Macieja Zielińskiego.