Środek karny zakaz prowadzenia pojazdów, a ustawa o kierujących pojazdami

Środek karny zakaz prowadzenia pojazdów

Art 39 kodeksu karnego określa szeroki katalog środków karnych, jakie sąd karny może nałożyć na oskarżonego. W przedmiotowym artykule chciałbym pochylić się nad jednym z nich – zakaz prowadzenia pojazdów, wskazany w pkt. 3.

Stosowanie tego środka doprecyzowuje art. 42 kodeksu karnego. Paragraf 2 tego przepisu, stanowi, iż ,,Sąd orzeka, na okres nie krótszy niż 3 lata, zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa wymienionego w § 1 był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, art. 174 lub art. 177.”

Analiza wskazanego przepisu prowadzi do następującego wniosku: Sąd, analizując okoliczności sprawy, a także szereg czynników związanych z osobą sprawcy, może swobodnie decydować o tym, czy orzekany zakaz obejmie wszelkie pojazdy mechaniczne, czy też jedynie pojazdy określonego rodzaju (czyt. określonej kategorii).

Wyjaśniając powyższe na przykładzie: Marian K. został złapany na gorącym uczynku, gdy w stanie nietrzeźwości poruszał się samochodem osobowym (kat. B). Marian K. Jest także kierowcą ciężarówki (kat. D) – jest to jego źródło utrzymania. Sąd orzekając o zakazie prowadzenia pojazdów, uwzględnił powyższą okoliczność i ograniczył zakres tego środka jedynie do kat. B. Powyższe rodzi uzasadnione przypuszczenie, iż bohater naszego przykładu, zgodnie z rozstrzygnięciem Sądu, może udać się do odpowiedniego organu administracji celem odebrania zatrzymanego prawa jazdy kat. D, albowiem zakaz tej kategorii nie obejmuję. 

Ustawa o kierujących pojazdami

Niestety, w tym miejscu przepisy prawa karnego napotykają przeszkodę w postaci ustawy o kierujących pojazdami, której nowelizacja  z dnia 16 stycznia 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 155 z kolejnymi zmianami) spowodowała znaczne rozbieżności w prawie karnym oraz administracyjnym.  Art 12 wskazanej ustawy tworzy zamknięty katalog sytuacji, w jakich nie dochodzi do zwrotu zatrzymanego prawa jazdy. Art 12 ust 2 pkt 2 wskazuje, iż prawo jazdy kat. AM, A1, A2, A, C1, C, D1 lub D nie może być wydane danej osobie w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych obejmującego uprawnienie w zakresie prawa jazdy kategorii B. Tym samym pomimo stwierdzenia przez sąd karny, iż w danym przypadku wystarczające jest jedynie ograniczenie uczestnictwa oskarżonego w ruchu pojazdów kat. B, doprecyzowujące to zagadnienia przepisy wskazanej ustawy faktycznie zakazują wydania prawa jazdy także w innych kategoriach.

Powyższa sytuacja rodziła wiele kontrowersji, a także spotkała się z licznymi skargami do Wojewódzkich Sądów Administracyjnych. W przedmiotowej sprawie wypowiedział się finalnie Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 13 października 2017 r. (sygn. Akt I OSK 3181/15) wskazując, iż  ,,w istocie z wyroku sądu karnego wynika dla strony bezpośredni zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych kategorii B, a pośrednio – poprzez obowiązującą organy administracji publicznej treść przepisu art. 12 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 155 ze zm.) – również zakaz prowadzenia pojazdów kategorii C i CE. Decyzja organów konkretyzuje jedynie swą treścią obowiązujące wobec skarżącego zakazy z uwzględnieniem przepisów wyżej wymienionej ustawy. Nie modyfikuje zatem w żaden sposób środka karnego. Uwzględnia jedynie treść ustawy o kierujących pojazdami zawierającej wykaz dolegliwości będących skutkiem (wprost) środka karnego orzeczonego przez sąd karny. A zatem oznacza to, że zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych kategorii B pozbawia wszelkich kategorii praw jazdy wymienionych w powołanej ustawie.”

Podsumowanie 

W mojej ocenie brak harmonizacji przepisów rodzi to kuriozalną sytuację, w której nowelizacja przepisów administracyjnych nie idzie w parze ze zmianą konkretnych przepisów kodeksu karnego. Sytuacja ta tworzy iluzoryczne uprawnienie sędziego do orzekania o zakresie wskazanego środka karnego, podczas gdy organ administracji, na podstawie wskazanej ustawy, nie respektuje treści prawomocnego wyroku.

Artykuł uwzględnia stan prawny na dzień 8 czerwca 2018 r.

Odnośnik do pełnej treści orzeczenia NSA – http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/630CA87C76